Aorta, qan ürəkdən çıxdıqdan sonra onu pompalayan əsas arteriyadır. Aortanın ölçüsü ürəkdən ilk çıxdıqda 2,5 sm-dir. Bədəndə aortadan böyük olan başqa bir damar yoxdur. Aortanın ölçüsü bir neçə səbəbə görə böyüyə bilər. Biz buna tibbdə “anevrizma” deyirik. Anevrizma böyüməyə davam edərsə, yırtılma riski var. Aortanın içinə axan qan xaricə axmağa başlayır və bu, digər orqanlara təsir edəcək səviyyəyə çatırsa, biz buna tibbdə “parlama” (partlayış) deyirik. Genişlənən aortanın ağırlaşmasına “Disseksiya” (daxili yırtılma) deyilir. Hər ikisi çox təhlükəli patologiyalardır. Hər ikisinin təcili müdaxiləyə ehtiyacı var və həyati təhlükəsi var.
Aorta ürəyin sol mədəciyindən gəlir və döş və qarın boşluqlarından keçir. Sinə boşluğunda anevrizma varsa, biz buna “torakal anevrizma” deyirik. Qarın boşluğunda baş verərsə, o zaman “qarın anevrizması” adlanır.
Anevrizmalar beyində, ürəkdə, boyunda, dalaqda, dizin arxasında və bədənin digər damarlarında baş verə bilər. Beyin anevrizması yırtılırsa, prolapsa səbəb ola bilər.
Anevrizma müayinəsi niyə vacibdir?
Hər il təxminən 15.000 insan anevrizma yırtığından ölür. Cırılma anevrizmaları 50 yaşdan yuxarı kişi xəstələrin ölümünün 10- cu səbəbidir. Erkən diaqnoz və tibbi müalicə ilə qırılan anevrizmaların əksəriyyətinin qarşısı alına bilər. Anevrizma heç bir simptom olmadan böyüyə bilər. Buna görə xüsusilə riskli xəstələr üçün anevrizma skan edilməsi vacibdir.
Anevrizma diaqnozu qoyulan kimi dərman və ya cərrahi müdaxilələrin köməyi ilə müalicə edilə bilər. Həkimlər diaqnoz qoyulduqdan sonra ürək döyüntüsünü və qan təzyiqini azaltmaq üçün dərman verirlər ki, bu da yırtılma riskinin qarşısını alır. Böyük aorta anevrizması diaqnozu varsa, ümumiyyətlə həkimlər aortanın sağlam olmayan hissəsini əvəz edirlər. Bunlar ümumiyyətlə yaxşı nəticələr verir.
Aorta anevrizmasının səbəbləri hansılardır?
- Aorta Anevrizması ateroskleroz (damar sərtliyi və ya pisləşməsi) səbəbindən yarana bilər. Ateroskleroz irəlilədikcə arterial divarlar qalınlaşır, zədələnir və nizamlı daxili səthini itirir. Arterialın zədələnmiş hissəsi sıxıla bilər və ya içəridəki qanın təzyiqi ilə “anevrizma” yarana bilər. Anevrizmalar bu şəkildə əmələ gəlir. Anevrizmalar arteriyalarda daimi yüksək qan təzyiqi səbəbindən də baş verə bilər.
- Anevrizmalar avtomobil qəzaları kimi bir travma səbəbindən də baş verə bilər.
- Marfan Sindromu kimi bəzi tibbi hallar anevrizmalara səbəb ola bilər. Marfan sindromlu insanlar çox hündür, barmaqları isə nazik və uzun olur. Onların damar quruluşu incə olmağa meyllidir.
- Nadir hallarda müalicə olunmamış sifilis (cinsi yolla keçən infeksiyalar) da aorta anevrizmasına səbəb ola bilər.
Riskli qrup kimlərdir?
AAA (Abdominal Aorta Anevrizması-ən çox rast gəlinən anevrizma) kişilərdə qadınlara nisbətən 5-10 dəfə yüksəkdir. AAA riski insanlar yaşlandıqca artır və ümumiyyətlə 60-80 yaşlı insanlarda müşahidə olunur. Periferik anevrizmalar 60-80 yaşlı xəstələrdə də müşahidə olunur.
Xülasə:
• Ateroskleroz (Arteriyada piy yığılması)
• Siqaret çəkmək (Siqaret çəkənlər anevrizma riskini 8 dəfə artırır)
• Həddindən artıq çəki və piylənmə
• Ailədə aorta anevrizması, ürək xəstəlikləri və ya digər arteriya xəstəlikləri
• Aorta divarlarını zəiflədən bəzi xəstəliklər (Marfan sindromu, müalicə olunmamış). sifilis, vərəm)
• Avtomobil qəzalarından sonra travmalar
• 35-60 yaş arasında ağır və daimi yüksək qan təzyiqi (nəzarət altına alınmayan təzyiq təhlükəlidir)
• Kokain kimi stimullaşdırıcı dərmanlar.
Semptomlar hansılardır?
Anevrizma simptomları onların növündən, lokalizasiyasından və yırtılıb-yarılmamasından və ya bədənin digər strukturları ilə əlaqəsindən asılıdır. Anevrizmalar illər sonra görünə və heç bir şikayət etmədən böyüyə bilər.
İllər keçdikcə böyüyürlər və anevrizma yırtılana qədər heç bir şikayət yaratmırlar. Bəzən xəstələrin qarın nahiyəsində nəbzli kütlə aşkar edilir. Bu zaman xəstələr qarın yaxınlığında bel və qarın ağrılarından, qarın nahiyəsində sabit və davamlı ağrılardan və ayaqların soyuqluğundan şikayət edirlər. Qarın nahiyəsində anevrizma olduqda biz Abdominal Aorta Anevrizması (AAA) adlandırırıq. AAA yırtılırsa, simptomlar qarnın aşağı hissəsində və kürəyində ani və şiddətli ağrı, ürəkbulanma, qusma, tərləmə, başgicəllənmə və taxikardiya olacaq. Yırtılmış AAA nəticəsində yaranan daxili qanaxma xəstədə şoka səbəb ola bilər. Torakal (Sinə) Anevrizmaları da yırtılana qədər heç bir şikayətə səbəb olmur. Şikayətlər ümumiyyətlə; sinə, kürək, boyun və çənədə ağrı və ya öskürək, səsin boğulma və ya nəfəs darlığı.
Periferik anevrizmalarda şikayətlər ümumiyyətlə boyun, qol, ayaqlarda nəbzlə müşayiət olunur. Qollarda, ayaqlarda ağrı və kramp kimi simptomlar.
Anevrizmalara necə diaqnoz qoymaq olar?
Rutin fiziki müayinələr zamanı anevrizma aşkar edilə bilər. Torakal və ya qarın ağrısı səbəbiylə edilən ultrasəs, rentgen və ya kompüter tomoqrafiyası ilə də diaqnoz edilə bilər. Anevrizması olan xəstəyə diaqnoz qoymaq; ultrasəs, KT, maqnit rezonans və ya angioqrafiya üsulları istifadə olunur.
Anevrizma nə vaxt və necə müalicə edilə bilər?
Aorta anevrizmasının müalicə planı və üsulu onun yerindən asılı olaraq dəyişir. Anevrizmaların qalxan və enən aortaya bölünərək müalicəyə ehtiyacı olan halları ümumiləşdirə bilərik:
- Artan aortanın ölçüsü 5,5 sm və ya daha çox olduqda
- Son 6 ayda yüksələn aortanın ölçüsü 5 mm-ə qədər artarsa
- Artan aortanın ölçüsü 5 sm-dirsə və qeyri-sabit hipertoniya varsa
- Əgər enən aortanın ölçüsü 6 sm-dirsə və ya son 6 ayda 5 mm genişlənmə varsa
- Başqa bir orqan təzyiqi varsa
- Abdominal aortanın ölçüsü 5,5 sm olduqda və ya son 6 ayda 5 mm genişlənmə olduqda
- Bütün anevrizmalarda qanaxma şübhəsi varsa
Xəstədə yuxarıda göstərilən hallar aşkar edilərsə, xəstə EVAR, TEVAR kimi cərrahi və ya müdaxilə üsulları ilə müalicə edilməlidir. Bu sonuncu üsul “qapalı metod” kimi də tanınır.